Mając na uwadze potrzebę wzbudzenia w osobach pozbawionych wolności woli współdziałania w kształtowaniu ich społecznie pożądanych postaw w jednostkach penitencjarnych wykorzystywane są różnorodne formy zajęć z obszaru kultury i oświaty. Znając korzystny wpływ „gry w szachy” na umysł człowieka ta forma aktywności jest dobrze znana i wykorzystywana za wysokim murem.
Gra w szachy rozwija umiejętność logicznego myślenia i inteligencję. Pobudza krytyczne myślenie, zwiększa pewność siebie i pozytywnie wpływa na pamięć. Korzystnie wpływa na osoby w każdym wieku: od dzieci po seniorów. Najprawdopodobniej zrodziła się w rejonie Indii. Najczęściej wskazywany jest V-VI wiek n.e. jako czas jej powstania. Wszystko wskazuje na to, że szachy jakie znamy dziś zostały stworzone w Persji. Słowa kończące partię: „Szach-mat” – można przetłumaczyć jako „Król umarł”. Często o szachach mówi się „królewska gra”. Rzeczywiście grywali w nią władcy i dworzanie. Każda partia to strategiczna potyczka.
Współcześnie jest powszechnie znaną formą aktywności intelektualnej. Różnorodne badania dotyczące pozytywnych efektów gry w szachy na rozwój człowieka wskazują, że ta strategiczna gra rozwija logiczne myślenie, umiejętności matematyczne, pamięć.
W warunkach izolacji więziennej gra w szachy to okazja do konstruktywnego wykorzystania czasu wolnego. Pomaga trenować myślenie przyczynowo-skutkowe oraz zależności między zdarzeniami. Pobudza intelektualnie i rodzi dobrą rywalizację. Na wielu oddziałach pojawiają się gracze, którzy zaraz szukają przeciwników. Często przyglądający się im kibice sami zaczynają grać i rozwijać swoje umiejętności. Wielu przypomina sobie zapomniane zasady i siada znów do szachownicy po długiej przerwie. Niektórzy uczą się od podstaw. I tak powoli „królewska gra” zyskuje coraz więcej zwolenników. Ćwiczenie koncentracji i logicznego myślenia w czasie gry zwiększa iloraz inteligencji. Gra nie pozostaje bez wpływu na rozwój inteligencji emocjonalnej i umiejętności psychospołecznych. Jeśli traktujemy je jako zdolność do spostrzegania, kontroli i oceny emocji to organizacja rozgrywek i gra z wieloma osobami – rozwija te umiejętności.
Pobyt w więzieniu to czas na zmianę dotychczasowych, negatywnych postaw, przyzwyczajeń, niewłaściwie ukształtowanego systemu wartości. Okres ten związany jest z drastyczną zmianą środowiska społecznego. Funkcjonowanie człowieka w znacznej mierze staje się podporządkowane legislacyjnym unormowaniom określającym precyzyjnie prawa i obowiązki, dopuszczalne zasady zachowania, formy kontaktów ze światem zewnętrznym. Aktywność skazanego kanalizowana jest w kierunku uzyskania określonego w kodeksie karnym wykonawczym celu wykonywania kary pozbawienia wolności, tj. wzbudzenia woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, poczucia odpowiedzialności, potrzeby przestrzegania porządku prawnego, powstrzymania się od powrotu do przestępstwa realizowanego poprzez zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych, szczególnie poprzez pracę, nauczanie, działalność kulturalno – oświatową, społeczną, zajęcia sportowe, system nagród i kar, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.
Funkcjonariusze Służby Więziennej permanentnie podejmują działania skierowane na kreowanie wśród skazanych otwartych, twórczych i prospołecznych postaw. Codziennie wskazują osadzonym różnorodne sposoby konstruktywnego spędzania czasu wolnego i wdrażają je w praktykę. Osadzeni chętnie korzystają z możliwości uczęszczania na zajęcia kół szachowych, które funkcjonują w ramach prowadzonej w zakładzie karnym działalności kulturalno-oświatowej. Funkcjonowanie kół zainteresowań, prowadzonych pod dozorem funkcjonariuszy Służby Więziennej niezaprzeczalnie sprzyja kształtowaniu pożądanych cech osobowości wśród skazanych, co zwiększa ich szanse na efektywne funkcjonowanie w społeczeństwie.
Opracowanie: szer. Monika Grabowska, ppor. Przemysław Turyk
Zdjęcia: szer. Monika Grabowska
